Hình ảnh tuyến yên, có 3 bất thường phổ biến là Adenoma, nang khe Rathke và u sọ hầu

Trên mặt phẳng coronal qua bộ não, tuyến yên tương ứng nằm trong hố yên. 
Nó thường lớn hơn ở nữ so với nam. Ở nữ, bờ trên có xu hướng lồi, trong khi ở nam thường lõm. 
Các bất thường phổ biến nhất phát sinh trong tuyến yên là u tuyến yên (pituitary adnoma), nang khe Rathke (Rathke’s cleft cyst) và u sọ hầu (craniopharyngioma)

Cuống tuyến yên. Lưu ý tất cả những bất thường nào liên quan đến tuyến yên cũng có thể có mặt tương tự ở cuống.

Cấu trúc tiếp theo cần xác định là cuống tuyến yên. 
Đây là một cấu trúc nằm theo hướng thẳng đứng, kết nối tuyến yên với não. 
Nó mỏng hơn ở phía dưới và dày hơn ở phía trên. 
Về mặt phôi thai học, nó cũng có nguồn gốc từ biểu mô khe Rathke (Rathke’s cleft). Do đó các bệnh lý có thể phát sinh trong tuyến yên cũng có thể phát sinh trong cuống. 
Có một vài điểm khác biệt cần được xem xét ở trẻ em, chẳng hạn như u hạt và u hạt ái toan. 
Ở người lớn, di căn và đôi khi là lymphoma có thể phát sinh trong cuống tuyến yên. 

Hình ảnh chéo thị. Hay gặp là u thần kinh đệm, bệnh lý thoái hóa myelin

Một cấu trúc quan trọng khác trong bể trên yên là chéo thị giác. 
Nó là một phần mở rộng của não và trông giống như số 8 nằm. 
Đó là mô thần kinh đệm, do đó các khối u phổ biến nhất bắt nguồn từ đây là u thần kinh đệm. 
Ở Mỹ và Châu Âu, một bệnh lý thường gặp khác ở khu vực này là bệnh thoái hóa myelin (demyelinating disease), đặc biệt là bệnh đa xơ cứng rải rác. 
Điều này cũng có thể liên quan với phù nề chéo thị.

Vùng hạ đồi

Nằm ở phía đầu xa của nền sọ là vùng hạ đồi. 
Về mặt giải phẫu, vùng hạ đồi tạo thành các thành bên và sàn của não thất III. 
Các bệnh lý phổ biến nhất phát sinh ở đây là u thần kinh đệm, ở trẻ em là u mô thừa ( hamartomas), u tế bào mầm (germinomas) và u hạt bạch cầu ái toan (eosinophilic granuloma)

Động mạch cảnh

Một cấu trúc rất quan trọng trong khu vực này là động mạch cảnh trong. 
Nó chạy khá phức tạp khi xuyên qua nền sọ, có hình chữ S khi nhìn từ phía bên. 
Nó đi qua xoang hang. Đoạn nội sọ này còn được gọi là phân đoạn trên xoang hang. 
Nó chia thành động mạch não trước (đi tới chéo thị) và động mạch não giữa (chạy sang bên). 
Chứng phình mạch (Aneurysms) và giãn mạch (ectasias) là những bệnh lý có thể phát sinh ở đây. 
Cũng phải nhận biết được các biến thể bẩm sinh (congenital variations) của động mạch cảnh trong. Đôi khi nó có thể đi vào phía trong hoặc có thể nằm ở đường giữa.

Xoang hang, bao gồm các tĩnh mạch và các dây thần kinh sọ III, IV, V, VI đi bên trong

Xoang hang là một cặp phức hợp của các kênh tĩnh mạch. 
Trong thành bên của xoang có các dây thần kinh chạy qua, bao gồm dây III (vận nhãn – oculomotorius), dây IV (ròng rọc – trochlearis), dây V1 và V2 (sinh ba – trigeminus). 
Dây VI (vận nhãn ngoài – abducens) chạy nhiều hơn về phía trong và nằm cạnh động mạch cảnh. 
Các bệnh lý phổ biến nhất xảy ra trong xoang hang bao gồm các u bao dây thần kinh (schwannomas) phát sinh từ các dây thần kinh sọ và viêm nhiễm, có thể dẫn đến huyết khối. Điều này được gọi là viêm huyết khối xoang hang. 
Các lỗ dò động mạch cảnh – xoang hang (Carotid-cavernous fistulas) là sự kết nối giữa các động mạch cảnh và các tĩnh mạch của xoang hang.

Hình ảnh màng não

Các màng não bao phủ xoang hang. 
Chúng dày hơn về phía trên ngoài hơn là phía dưới trong sau.
Khối u phổ biến nhất phát sinh từ màng não tất nhiên là u màng não (meningioma)
Di căn màng cứng là khối u phổ biến thứ hai phát sinh ở đây. 
Ngoài ra bệnh lý viêm nhiễm xảy ra ở các màng não nền sọ, nhiễm trùng phổ biến nhất là viêm màng não do lao (tuberculous meningitis). 
Trong số các bệnh lý viêm không nhiễm trùng phổ biến nhất là u hạt (sarcoidosis).

Xoang bướm và nền sọ

Xoang bướm nằm  ở phía dưới tuyến yên.
Cấu trúc này chứa không khí và được lót bởi niêm mạc và xương. 
Phía sau của xoang bướm là dốc nền (clivus), nó không thấy được trên mặt cắt coronal ở vùng này. 
Các bệnh lý phát sinh trong khu vực này bao gồm ung thư biểu mô phát sinh từ niêm mạc của xoang bướm, ung thư biểu mô tế bào vảy (squamous cell carcinoma)và ung thư biểu mô tuyến (adenoid cystic carcinoma) là phổ biến nhất. 
U nguyên sống (Chordomas) phát sinh ở dốc nền, ung thư sụn (chondrosarcomas) và ung thư xương (Osteosarcomas) cũng có thể xảy ra ở vùng này. 
Di căn thì có thể xảy ra ở bất cứ nơi nào. 
Các quá trình viêm do vi khuẩn hoặc nấm trong xoang bướm có thể lan truyền vào sọ qua xoang hang. 

Theo định nghĩa, u tuyến lớn tuyến yên là các adenomas có kích thước trên 10mm. 
Chúng có xu hướng mềm, là các tổn thương đặc, thường có các vùng hoại tử hoặc xuất huyết khi chúng có kích thước lớn hơn. 
Khi chúng phát triển, đầu tiên chúng làm mở rộng hố yên và sau đó phát triển lên. 
Macroadenoma tuyến yên thường mở rộng lên vùng trên yên với nâng cao và chèn ép chéo thị.
Bởi vì chúng là những khối u mềm, chúng thường bị lõm vào do hoành yên (diaphragma sellae) thắt vào, nên chúng sẽ có hình ‘người tuyết (snowman)’. 
Đây là một đặc điểm có thể giúp phân biệt giữa u tuyến yên và u màng não.
Một đặc điểm khác có thể giúp phân biệt chúng là sự mở rộng của hố yên, điều này thường chỉ xảy ra với các macroadenomas tuyến yên có nguồn gốc từ tuyến yên.

Macroadenoma tuyến yên mở rộng lên vùng trên yên với nâng cao và chèn ép chéo thị. Bởi vì chúng là những khối u mềm, chúng thường bị lõm vào do hoành yên (diaphragma sellae) thắt vào, nên chúng sẽ có hình ‘người tuyết (snowman)’.

Đây là một ví dụ khác của một macroadenoma tuyến yên. Các tổn thương bắt đầu trong vùng hố yên, mở rộng và kéo dài vào bể trên yên (suprasellar cistern). Lưu ý hình ‘người tuyết’ là do sự thắt vào bởi hoành yên (diaphragma sellae). Chú ý mức dịch – máu, tương ứng với xuất huyết.

Sự hữu ích của việc quan sát độ dốc của lá hoành yên đã được đề cập. Trên hình ảnh T2, ở bên phải có thể thấy rằng các lá hoành yên bị dịch chuyển lên trên bởi macroadenoma xuất phát trong sella và đang phát triển lên phía trên. Một tổn thương xuất phát phía trên yênvà phát triển xuống dưới sẽ đẩy các lá hoành yên sang hướng khác (u màng não là một ví dụ).

Thông thường chẩn đoán macroadenoma là không quá phức tạp. Đôi khi một u màng não có thể cho một hình ảnh tương tự. Đây là một ví dụ về u màng não. Lưu ý không có co thắt của hoành yên và có sự ngấm thuốc đồng đều sau khi dùng gadolinium tiêm tĩnh mạch, đây là hình ảnh điển hình của u màng não.

Sau khi trần xoang bướm được cắt bỏ, màng cứng sẽ được rạch theo hình chữ thập.

Bởi vì áp lực phía trên màng cứng lớn hơn áp lực phía dưới, macroadenoma sẽ tự chảy vào xoang bướm.  MRI trong mổ được thực hiện trong thực nghiệm để xác định liệu bác sĩ phẫu thuật thần kinh đã loại bỏ thành công tất cả các khối u hay chưa.

Bởi vì sử dụng phương pháp tiếp cận phẫu thuật này sẽ hạn chế tầm nhìn, điều quan trọng là phải biết trước những gì cần mổ. Cũng sẽ có những tổn thương không thực hiện bằng phương pháp này!

Không phải lúc nào cũng có thể biết liệu có sự xâm lấn xoang hang hay không, nhưng có ba dấu hiệu cần chú ý: 
-Có bao quanh hơn 50% động mạch cảnh không? Lưu ý: u màng não có xu hướng co thắt động mạch cảnh, macroadenomas thì không. 
-Có sự dịch chuyển  của thành bên xoang hang so với phía đối diện không? 
-Có sự gia tăng số lượng mô xen giữa động mạch cảnh và thành bên xoang hang hay không?

Các dấu hiệu nhận biết khối có mở rộng về phía xoang hang hay không:
-Có bao quanh hơn 50% động mạch cảnh không
-Có sự dịch chuyển của thành bên xoang hang so với phía đối diện
-Có sự gia tăng số lượng mô xen giữa động mạch cảnh và thành bên xoang hang

Tại trường y họ dạy bạn rằng một biểu hiện hiếm gặp của một bất thường phổ biến có nhiều khả năng hơn là một bất thường hiếm gặp (At medical school they teach you that a rare manifestation of a common lesion is more likely than a rare abnormality).
Vì u tuyến yên là tổn thương phổ biến nhất của nền sọ, nên luôn luôn thận trọng khi đưa chúng vào chẩn đoán phân biệt nếu bạn không thể xác định được tuyến yên bình thường khi phải đối mặt với một khối bất thường ở khu vực này. 

Bệnh nhân biểu hiện với tắc nghẽn mũi. 
Cô đã đi đến một chuyên gia Tai Mũi Họng, người đã nhìn thấy một khối lớn trong ngách mũi và cô được chuyển đến bác sĩ Phẫu thuật Thần kinh để lên kế hoạch cắt bỏ khối bất thường.
Bác sĩ Phẫu thuật Thần kinh đã gặp một case gần tương tự trước đó, và đề nghị kiểm tra mức độ prolactin của cô. 
Kết quả nồng độ Prolactin là 4000 (bình thường <=25). Sinh thiết qua mũi xoang kết quả là prolactinoma. 
Sau khi điều trị bằng bromocriptine, khối bất thường co lại và không cần phẫu thuật.

Bệnh nhân này là một phụ nữ ở độ tuổi tứ tuần, cô khai bị chứng tiết nhiều sữa (galactorrhea).
Bác sĩ đã cho làm một số xét nghiệm, bao gồm xác định nồng độ prolactin máu. Kết quả prolactin khoảng 150 (bình thường <=25). 
Nghĩ rằng bệnh nhân bị u tuyến yên, bác sĩ đã chỉ định chụp CT. 

Hình ảnh CT cho thấy mộ khối ở hố yên và trên yên. Thật dễ dàng chẩn đoán theo lối mòn trên hình ảnh khi có được thông tin lâm sàng có tiết sữa và xét nghiệm có prolactin máu cao. Tất nhiên suy nghĩ đầu tiên của bạn là một adenoma tuyến yên. Tuy nhiên, nếu bạn nhìn vào vị trí của tổn thương (một phần trong hố yên và một phần ở xoang hang), thì nên đưa ra một vài chẩn đoán phân biệt khác, bao gồm u màng não hoặc phình động mạch.

Sau đó bệnh nhân được điều trị bằng thuốc bromocriptine. Tuy nhiên, bromocriptine không có tác dụng, và bệnh nhân đã đến một bác sĩ Ngoại Thần kinh để xem xét phẫu thuật. Bệnh nhân đã được chỉ định chụp MRI.

Kết quả MRI cho thấy các tổn thương một phần ở xoang hang phải và một phần ở hố yên có tín hiệu màu đen chủ yếu trên hình ảnh T1. 

Nói chung, có ba thứ có màu đen trên MRI: khí, xương và mạch máu chảy nhanh. Trong trường hợp này, nó có màu đen là do dòng máu chảy nhanh của phình động mạch cảnh.

Hình bên trái là hình ảnh chụp mạch và can thiệp tương ứng. Rõ ràng, đây là một tổn thương không được phép phẫu thuật nội soi qua đường xoang bướm!

Nó được gây ra bởi sự đè ép của cuống tuyến yên. 
Cuống tuyến yên kết nối vùng hạ đồi với tuyến yên, và các hormone sản xuất ở vùng hạ đồi được vận chuyển đến thùy trước của tuyến yên thông qua các tĩnh mạch chạy dọc theo cuống. 
Hầu hết các hormone của vùng hạ đồi sẽ kích thích tuyến yên sản xuất các hormone khác (như TRH, GnRH, GHRH và CRH). Tuy nhiên vùng hạ đồi cũng có nhiệm vụ tiết hormone ức chế sản xuất prolactin từ tuyến yên.
Do đó, khi cuống bị ép bởi một khối hoặc bị cắt ngang, nồng độ prolactin sẽ tăng lên trong khi tất cả các hormone khác giảm. 
Điều này được gọi là “Hiệu ứng phần cuống – Stalk Section Effect”. Đó là lý do tại sao các khối khác ngoài adenomas có thể gây tăng prolactin máu. 
Đây cũng là lý do tại sao chụp MRI không cản quang đầy đủ các chuỗi xung cần thiết ở một bệnh nhân bị tăng prolactin máu. Đó không quan trọng là phát hiện một u tuyến kích thước nhỏ, nhưng loại trừ các bệnh lý khác mới là vấn đề.

Hormone vùng hạ đồi có tác dụng hoặc kích thích (mũi tên xanh) hoặc ức chế (mũi tên đỏ) sản xuất hormone tuyến yên.

Hình bên trái là chuỗi xung T1 của phình động mạch có huyết khối với cường độ tín hiệu cao khi chụp không tiêm thuốc. Nó bắt nguồn từ phân đoạn nội sọ của động mạch cảnh trong phải. Hình ở bên phải là chuỗi xung T2, cho thấy phình mạch huyết khối có viền tối.

Đây là một ví dụ về phình mạch huyết khối một phần trong bể trên yên. Lòng mạch có màu đen trên các hình ảnh T1. Nó được bao quanh bởi các cục máu ở các giai đoạn khác nhau được sắp xếp thành các lớp vươn từ trong ra ngoài. Nó giống như một củ hành cắt làm đôi.

Đây là hình ảnh đại thể mẫu khám nghiệm tử thi. Bạn có thể thấy rằng bệnh nhân này bị xuất huyết não thất và dưới nhện nhiều. Các lớp của máu đông rất độc đáo tương ứng trên các hình ảnh MRI.

Một trong những chẩn đoán phân biệt khó khăn nhất trên CT là phình động mạch so với u màng não. 

Ở bệnh nhân này có một khối lớn ở phía bên phải, có thể bắt nguồn từ màng não hoặc xoang hang. Trên CT không thể biết được khối này là phình động mạch hay u màng não.

Đây là một MRI của cùng một bệnh nhân. Khối chủ yếu màu đen và có ảnh giả lớn do dòng chảy lớn theo hướng mã hóa pha. Những phát hiện này tương ứng với dòng máu chảy nhanh, và do đó khối này phải là phình động mạch.

Hình ảnh chụp mạch của cùng bệnh nhân. Nó chứng tỏ rằng dòng chảy trong phình động mạch không phải là tầng, mà là dòng cuộn xoáy, dần dần lấp đầy với thuốc tương phản.

http://www.radiologyassistant.nl